Mã hóa thanh toán trong tương lai: từ nhà tạo lập thị trường đến ngân hàng on-chain

Ngành thanh toán hiện tại đang trong giai đoạn chuyển đổi. So với những năm đầu, các sản phẩm hiện có đã có sự tiến bộ rõ rệt về thiết kế, trải nghiệm và tuân thủ, nhưng vẫn còn một khoảng cách để xây dựng một hệ thống thanh toán Web3 hoàn chỉnh và bền vững. Trạng thái "chưa hoàn thiện" này lại trở thành một trong những trọng tâm được thảo luận sôi nổi trên thị trường gần đây.

Thẻ U như một hình thức thanh toán mã hóa mới nhất, về bản chất là một cơ chế chuyển tiếp. Nó không chỉ đơn giản là bản sao của thẻ nạp truyền thống Web2, cũng không phải là hình thức cuối cùng của ví on-chain hoặc kênh thanh toán thế hệ mới, mà là sản phẩm của sự thỏa hiệp giữa nhu cầu thanh toán on-chain và tiêu dùng off-chain ở giai đoạn hiện tại.

U卡 thông qua việc liên kết tài khoản on-chain và số dư stablecoin, kết hợp với giao diện tiêu dùng hợp pháp off-chain, đã thực hiện sự kết hợp giữa trải nghiệm Web2 và logic tài sản Web3. Mô hình này gần đây nhận được sự chú ý, một phần vì người dùng chưa bao giờ ngừng tưởng tượng về việc sử dụng tài sản on-chain cho tiêu dùng hàng ngày; một phần cũng cho thấy stablecoin đang cố gắng thâm nhập từ các tình huống truyền thống như chuyển khoản xuyên biên giới, thanh toán OTC, đến lĩnh vực bán lẻ C-end và thanh toán địa phương.

Tuy nhiên, mô hình hoạt động của thẻ U rất phụ thuộc vào sự cho phép của hệ thống tài chính truyền thống, khó khăn trong việc duy trì giữa áp lực tuân thủ và lợi nhuận mỏng, khó có thể kéo dài lâu dài. Nói một cách chính xác, thẻ U không phải là một mô hình kinh doanh có lợi nhuận ổn định, chỉ là một hình thức dịch vụ phụ thuộc vào sự cho phép bên ngoài.

Các bên dự án cần dựa vào nhiều trung gian tài chính để hoàn thành việc thanh toán, bản thân chỉ là người thực hiện ở cuối chuỗi. Thách thức lớn hơn là, chi phí vận hành U-Card rất cao, về bản chất là một công việc thua lỗ. Các bên dự án không có thu nhập phí giao dịch ổn định như sàn giao dịch, cũng không nắm quyền lực như các nhà phát hành cấp một, nhưng vẫn phải chịu áp lực phục vụ người dùng.

Để thay đổi tình hình này, có hai con đường: một là tham gia vào hệ thống tài khoản, như một kết nối sinh thái trong ngành mã hóa, để có được quyền phát ngôn trong cơ chế tuân thủ; hai là chờ đợi dự luật stablecoin của Mỹ hoàn thiện hơn, bỏ qua hệ thống thanh toán phức tạp và kém hiệu quả hiện tại, nắm bắt cơ hội mới mà stablecoin đô la Mỹ mang lại.

Đối với ví và sàn giao dịch, U卡 chủ yếu là một tính năng hỗ trợ tăng cường sự gắn bó của người dùng, không phải là nguồn lợi nhuận chính. Nhưng đối với các đội ngũ khởi nghiệp Web3 thiếu kinh nghiệm về lối vào lưu lượng và cơ sở hạ tầng tài chính, việc cố gắng dựa vào việc trợ cấp và quy mô để đốt cháy ra một dự án U卡 bền vững là rất khó khăn.

Mã hóa thanh toán bước tiếp theo: Nhà tạo lập thị trường hay "Ngân hàng mới" trên chuỗi?

Nỗi lo âu về thanh toán mã hóa là hệ thống thanh toán của tài chính truyền thống. Nhưng đối với định nghĩa về thanh toán mã hóa, có nhiều quan điểm khác nhau trên thị trường. Có phải hoàn toàn bắt chước thanh toán quét mã trong đời sống hàng ngày, hay tìm kiếm ý nghĩa mới trong mạng lưới ẩn danh? Đối với cái sau, ý nghĩa của thanh toán không nằm ở việc chuyển giao, mà là tích lũy; bản chất của thanh toán không phải là thanh khoản, mà là lưu thông. Đây là ngành công nghiệp phát triển mạnh mẽ trong "rừng đen tối" đi kèm với sự phát triển của blockchain.

Lấy người Chaozhou và các nhà tạo lập thị trường Ấn Độ-Pakistan làm ví dụ, họ đã xây dựng một hệ sinh thái số dựa trên mối quan hệ, sự tin tưởng và chu trình tài sản. Bản chất của ngân hàng số theo phong cách Chaozhou là sự tin tưởng, dòng tiền lưu chuyển và sự lắng đọng, tuần hoàn tài sản do việc thanh toán trì hoãn mang lại đều phụ thuộc vào sự tin tưởng. Hệ thống này yêu cầu phải có người quen giới thiệu mới có thể tham gia, và giữa mỗi người đều có cơ chế liên đới vô hình.

Trong cơ chế này, thanh toán không còn là mối quan hệ một đối một, mà là hình thức một đối nhiều đối một liên tục lưu chuyển trong mạng lưới giá trị. Dòng tiền vào chính là việc tham gia, không chỉ để thanh toán, mà còn để có được niềm tin. Dòng tiền không thanh toán liên tục đổ vào tạo thành sự lắng đọng, càng nhiều người tham gia, nó trở thành một mạng lưới thanh toán xã hội chậm nhưng tần suất cao. Giá trị liên tục tuần hoàn sẽ mang lại lợi nhuận dồi dào.

Trên thực tế, cấu trúc hệ sinh thái khép kín kiểu "ngân hàng tiền số" đã hoạt động trên chuỗi nhiều năm, giải quyết một phần vấn đề lưu thông xám của vốn, nhưng chưa thể đưa thanh toán mã hóa từ thị trường ngách ra ứng dụng chính thống. Ngược lại, hệ thống thanh toán trên chuỗi được xây dựng dựa trên mạng lưới tuân thủ, với đồng stablecoin đô la Mỹ làm trung tâm, mới thực sự có tiềm năng toàn cầu và dần tiếp cận phía người dùng.

Cấu trúc on-chain kiểu nhà tạo lập thị trường đã tồn tại từ lâu. Dù là tổ chức chênh lệch giá trong lĩnh vực xám ở Đông Nam Á, hay một số quốc gia thực hiện thanh toán quốc tế qua USDT, tài sản số đã có những phương tiện trưởng thành để vượt qua hệ thống tài chính truyền thống và thực hiện dòng chảy tự do của vốn.

Sự trỗi dậy của mạng lưới cụ thể chính là biểu hiện của logic này. Theo báo cáo từ nhiều công ty an toàn on-chain, trong khoảng thời gian 2023-2024, khoảng hơn 40% số tiền bất hợp pháp on-chain lưu thông xảy ra trong mạng lưới này, trong đó hơn một nửa được hoàn thành thông qua USDT. Những khoản tiền này không vào sàn giao dịch, mà thông qua OTC hedging, ví "nhảy đảo", DEX phân luồng và các hình thức khác, thực hiện các hoạt động "giải phóng gương" tương tự như ngân hàng ngầm.

Cách vận hành này tương tự như mạng lưới tài chính nước ngoài mà người Chaozhou xây dựng: không theo đuổi tính xác định cuối cùng của lớp thanh toán, mà dựa vào chuỗi niềm tin phân phối và hệ thống mối quan hệ xuyên biên giới để đảm bảo tính thanh khoản. Nhưng vấn đề là, "ngân hàng số" trên chuỗi như vậy đã hoạt động nhiều năm, tại sao đến nay vẫn chưa bùng nổ trong thanh toán mã hóa? Liệu nó còn cần phát triển tiếp, hay sự nhộn nhịp của nó vốn không liên quan đến người dùng bình thường?

Nguyên nhân cơ bản là, những mô hình này không được thiết kế cho người dùng bình thường, nó không giải quyết "làm thế nào để nhiều người hơn sử dụng mã hóa để thanh toán", mà là "làm thế nào để một số ít người sử dụng mã hóa để hoàn thành các khoản thanh toán không thể bị theo dõi". Điểm xuất phát của nó là để lách luật, chứ không phải kết nối; phục vụ cho các tình huống không muốn bị quản lý che phủ, chứ không phải nhóm người cần được pháp luật bảo vệ.

Mạng tài chính theo phong cách Chaozhou có thể xây dựng một "hệ thống chuyển tiền gia đình" hiệu quả ở một số khu vực, nhưng điều này không có nghĩa là cấu trúc này có thể chuyển đổi thành cơ sở hạ tầng có thể mở rộng toàn cầu. Nó giống như một mạng cục bộ hiệu quả, rất linh hoạt ở các khu vực biên nhưng khó có thể kết nối với các hệ thống thanh toán hiện có trên thị trường toàn cầu.

Từ góc độ hệ thống, "vốn không muốn rời đi" thực sự có thể nâng cao TVL của nền tảng, tăng cường tỷ lệ sử dụng vốn trong hệ sinh thái DeFi, nhưng từ góc độ hệ thống thanh toán, một hệ thống thực sự có thể mở rộng, cần phải có khả năng cho vốn "vào ra" tự do, chứ không phải là "vào được, nhưng không ra được".

Một số hệ thống红包 trên chuỗi và các tài khoản điểm trên chuỗi đang làm một việc: chuyển đổi hành vi thanh toán vào thành sự tích tụ. Logic "balance treasure" tương tự như thời kỳ Web2. Mô hình tích tụ này thực sự có giá trị thương mại, nhưng không thể phá vỡ rào cản sinh thái. Người dùng không thể tự do sử dụng tài sản trong ví cụ thể cho thanh toán xuyên biên giới, thanh toán cho thương nhân, nhận tiền qua máy POS, và càng không thể có sự ánh xạ ổn định với hệ thống tài khoản thế giới thực.

Nói cách khác, mô hình "chu trình hậu viện" này không phải là cơ sở hạ tầng, mà là một cơ chế tự củng cố sinh thái. Việc củng cố các tình huống sử dụng vốn trong hệ thống khép kín chắc chắn là quan trọng, nhưng nó không cấu thành logic cơ bản của "thanh toán" như một dịch vụ toàn cầu.

Điều thực sự thúc đẩy thanh toán Web3 từ "mạng tối" sang "mạng chính" là sự hỗ trợ của chính sách Mỹ đối với mạng lưới thanh toán bằng stablecoin. Năm 2024, Bộ Tài chính Mỹ chính thức thúc đẩy dự luật GENIUS, và sau khi Quốc hội thông qua Đạo luật Clarity for Payment Stablecoins, stablecoin lần đầu tiên được giao một vị trí chính sách là "cơ sở hạ tầng thanh toán chiến lược".

Nhiều công ty công nghệ tài chính đang nhanh chóng thúc đẩy việc mở rộng ứng dụng của stablecoin đô la Mỹ trong thanh toán quốc tế, thu phí thương mại và thanh toán nền tảng. Dữ liệu được công bố bởi một ông lớn thanh toán vào đầu năm 2024 cho thấy, hơn 30 tổ chức thanh toán toàn cầu đang tích hợp USDC như một tài sản thanh toán xuyên biên giới; trong khi việc phát hành và các trường hợp sử dụng của USDC và PYUSD cũng bắt đầu thâm nhập vào lĩnh vực bán lẻ.

Những điều này không phải là sự lưu chuyển và trầm tích trong nền kinh tế ảo, mà là dòng tiền giữa hàng hóa và dịch vụ thật, là hành vi thanh toán được bảo vệ bởi pháp luật và tuân thủ kiểm toán. So với đó, việc thanh toán bằng token trong một số hệ sinh thái, chức năng "quét mã để thanh toán" của một số ví, vẫn thuộc về các chức năng địa phương trong hệ thống khép kín trước khi thực sự vào hệ thống báo cáo tài chính của doanh nghiệp, nền tảng thương mại điện tử xuyên quốc gia, và mạng lưới tín dụng, chứ không phải là tiêu chuẩn thanh toán toàn cầu.

Chúng ta không thể phủ nhận rằng thiết kế cơ chế của "ngân hàng số" có tính chất gợi mở. Các đề xuất như Intent, trừu tượng hóa tài khoản thực sự đang nâng cấp các giao dịch thanh toán truyền thống trên chuỗi từ hành vi chuyển tiền "máy với máy" lên thành phối hợp tài chính "được điều khiển bởi ý định của con người". Điều này có một sự cộng hưởng triết lý nào đó với việc áp dụng cơ chế "tin tưởng mạnh dựa trên mối quan hệ" của các ngân hàng ngầm truyền thống. Tuy nhiên, cấu trúc thanh toán có hệ thống không thể chỉ được xây dựng dựa trên niềm tin xã hội mơ hồ và logic lưu thông cục bộ, mà cuối cùng nó phải được kết nối với sự quản lý, đảm bảo tính khả truy xuất về danh tính người dùng, quá trình giao dịch và nguồn gốc tài chính.

Xem xét hướng phát triển của thanh toán mã hóa từ góc độ vĩ mô hơn: Khi vị thế đồng đô la trong hệ thống tiền tệ toàn cầu đối mặt với những thách thức cấu trúc, hệ thống tài chính và tiền tệ của Mỹ đang cố gắng xây dựng một hệ thống tiền tệ mới "đô la + stablecoin đô la" hai đường. Dù là để phòng ngừa sự mở rộng thanh toán của các loại tiền tệ khác, ứng phó với xu hướng các thị trường mới nổi sử dụng euro/vàng để thanh toán, hay củng cố ảnh hưởng tài chính của mình ở một số khu vực, stablecoin không còn là một đổi mới tài chính bên lề nữa, mà là công cụ chiến lược mà Mỹ đang chủ động triển khai trong cuộc cạnh tranh tài chính quốc tế.

Đây cũng là lý do tại sao trong hai năm qua, chúng ta đã thấy, từ việc lập pháp của Quốc hội đến sự dẫn dắt của Bộ Tài chính, từ sự tham gia của các ngân hàng truyền thống đến việc tích hợp vào mạng lưới thanh toán, sự thúc đẩy của stablecoin đô la đang tăng tốc toàn diện và sâu sắc hòa nhập vào tiền tệ chủ quyền, khuôn khổ quản lý chủ quyền.

Vậy vấn đề đặt ra là: mô hình thanh toán kiểu ngân hàng số có thể chịu đựng được hệ thống chiến lược như vậy không? Rõ ràng là không. Bản chất của mô hình ngân hàng ngầm là né tránh sự quản lý, trong khi Mỹ đang muốn xây dựng một mạng lưới tài chính toàn cầu được nhúng quản lý; ngân hàng số phụ thuộc vào niềm tin cộng đồng và việc套利 trong không gian xám, trong khi hệ thống stablecoin đô la phải được xây dựng trên các tổ chức tài chính tuân thủ và chuỗi giấy phép quản lý.

Chúng tôi rất khó hình dung rằng Bộ Tài chính Hoa Kỳ sẽ giao một cơ sở hạ tầng thanh toán quan trọng cho một mạng lưới tiền tệ dựa vào ví không KYC, cầu nối ẩn danh và giao dịch OTC để dẫn dắt. Ngân hàng số có thể giải quyết vấn đề lưu thông ở các khu vực biên giới, nhưng không thể tạo thành một cấu trúc quản trị tiền tệ cấp quốc gia. Trong khi đó, stablecoin đang được giao cho vai trò này.

Nói cách khác, tương lai của ngành mã hóa sẽ không phải là một tương lai đồng sinh với ngành công nghiệp xám. Nó đã đóng vai trò hỗ trợ cho mặt tối khi ngành mã hóa chưa phát triển, nhưng việc thông qua ETF Bitcoin đã đưa ngành mã hóa vào một chu kỳ mới, đây là tương lai hoàn toàn hòa nhập và đan xen với tài chính truyền thống.

Dù là một số ngân hàng lớn phát hành stablecoin riêng, các công ty quản lý tài sản lớn triển khai quỹ mã hóa, các ông lớn thanh toán tích hợp USDC, hay các công ty fintech kết nối thanh toán on-chain, hoặc một số phát hành stablecoin hợp tác với nhiều ngân hàng trung ương toàn cầu về chính sách, những động thái này đều cho thấy: tài chính truyền thống đang tăng tốc vào thế giới on-chain, và tiêu chuẩn của họ là rõ ràng - tuân thủ, minh bạch, có thể quản lý. Bộ tiêu chuẩn này tự nhiên loại trừ sự mở rộng của logic ngân hàng ngầm, và do đó tạo thành giới hạn cơ bản của mô hình "ngân hàng kỹ thuật số" như là con đường chính cho thanh toán mã hóa.

Tương lai thực sự của thanh toán Web3 được xây dựng trên nền tảng của stablecoin USD và các kênh thanh toán tuân thủ quy định. Nó vừa có thể tiếp nhận tính mở của phi tập trung, vừa có thể tận dụng nền tảng tín dụng của hệ thống tiền pháp định hiện có. Nó cho phép tài chính tự do ra vào, nhưng không mê tín vào sự lắng đọng; nó nhấn mạnh sự trừu tượng hóa danh tính, nhưng không trốn tránh sự quản lý; nó hòa nhập ý định của người dùng, nhưng không thoát khỏi ranh giới pháp lý. Trong hệ thống này, tài chính không chỉ có thể vào thế giới Web3, mà còn có thể tự do rời khỏi; không chỉ phục vụ cho các hoạt động tài chính trên chuỗi, mà còn nhúng vào việc trao đổi hàng hóa và dịch vụ toàn cầu.

Ngân hàng số như nước, nước vô hình, theo dòng chảy mà di chuyển, một giọt mưa rơi vào đó, liền trở thành đại dương; còn giai đoạn tiếp theo của thanh toán mã hóa càng nên giống như ánh sáng, có thể hòa quyện với nhau, nhưng lại có điểm khởi nguồn của riêng mình, có thể tìm thấy con đường đã đi một cách rõ ràng, không theo đuổi việc nuốt chửng, mà tập trung vào việc chiếu sáng.